top of page
img_1701_med_hr-2.jpeg

Moʻolelo Kaʻao

He mau moʻolelo kaʻao lōʻihi kēia mai ka nūpepa mai. E koho i kekahi no ka heluhelu a me ka hōʻiliʻili māhele waiwai.

Aukelenuiaiku
Hainakolo
Hamanalau
Hiiakaikapoliopele
Kahikinaakala
Kamaakamahiai
Kamapuaa
Kauilani
Kawelo
Keamalu
Keaomelemele
Kepakailiula
Kuaialii
Laieikawai
Laukaieie
Lonoikamakahiki
Makalei
Mokulehua
Pakaa
Pikoiakaalala
Puapualenalena

AUKELENUIAIKU.

"He Mooolelo no Aukelenuiaiku," Ka Hoku o ka Pakipika.

Helu 1: 6 Nowemapa 1862

HELU 1.
I ka poe e lawe ana i ka nupepa Hoku Pakipika a heluhelu hoi i na mea i paiia maloko, ua manao ko Hawaii nei poe kahiko, he aina no ma ka aoao hikina aku o ka Mokupuni o Hawaii; a ua kapa ia ka inoa o ua aina la o Kuaihelani, me ia no hoi ka moku o Kanehunamoku, a o ka mua ia a me ke kahua o keia mooolelo, a e kamailio kakou i keia manawa.


O Kuaihelani ka aina, o Iku ke alii, noho o Iku ia Kapapaiakea he wahine ia, hanau mai na laua he umikumamalua keiki; eia na inoa o na keiki a laua, o Kekamakahinuiaiku, o Kuaiku, o Nohoaiku, o Heleaiku, o Kapukapuaiku, o Heaaiku, o Lauoheaiku, o Nanaaiku, o Noiaiku, o Ikumailani, o Aukelenuiaiku, oia hoi ka mea nona keia mooolelo; a o ka umikumamalua o na keiki a laua, oia hoi o Kaomeaiku, he kaikamahine ia, he umikumamakahi keiki kane, hookahi kaikamahine.

HAINAKOLO.

"He Kaao Hawaii no Hainakolo," Ke Aloha Aina.

Helu 1: 6 Ianuali 1900

Hainakolo - KAA.jpg

E ike auanei oukou e o’u mau hoa Hoopuka Moolelo kuauhau o ko kakou aina kulaiwi ponoi, i ka hoomahelehele hou ana i keia moolelo hoonanea o kakou, me na hoa e heluhelu ana i ko kakou elele mama a puni keia mau Paemoku, oia no ka kakou nupepa KE ALOHA AINA.


Ua hoouna aku wau i keia Moolelo Kaao i wahi makana na kakou no keia makahiki hou o kakou, elike me ka opiopio o ka opuu ana ae o na mea no laua keia mau hoonanea, pela no hoi ko kakou makahiki hou i opuu ae ai a mohala pono ae la i keia pule mua o Ianuari, 1900. Aloha oukou.
Ke panee ia aku nei keia Moolelo Hawaii imua o ko oukou alo, me he ina momona mikololehua ala ka mikomiko i ko kakou puuwai.

"Ka Moolelo Walohia o Hainakolo," Ka Na'i Aupuni.

Helu 1: 1 Ianuali 1907

Hainakolo - KNA.jpg

I  ko makoa [pn] panee ana’ku imua o ko makou poe heluhelu i ka moolelo kaulana o HAINAKOLO ma keia helu mua o ka Buke III o KA NAI AUPUNI, elike me ka makou i hoike mua aku ai imua o na kini makamka [pn] heluhelu o Ka-Ua-Kukala-Hale o Honolulu nei ame na wahi e ae, ke haawi mua aku nei makou i ko makou ALOHA MAKAHIKI HOU i ko makou mau makamaka heluhelu apau. A e hoomaopopo iho hoi na hoaloha ame na makamaka; ma keia hoopuka ana a makou i keia moolelo, aole no ia elike loa ana me na mea i hoolaha mua ia ma kekahi mau nupepa e ae i na wa i hala ae nei. He maawe a he moali okoa no ko keia moolelo a makou e hoopuka aku nei; aka, ma ke ano nui no nae, elike ana no kekahi mau mahelehele o keia nanea me kekahi mau mahele i ikeia ma na puka mua ana o ka moolelo o Hainakolo ma ka HOKU O KA PAKIPIKA ame kekahi mau nupepa Hawaii e ae. O ka mea e ikeia ai o ka ono o ko “palao lawalu,” aia no ia mamuli o ka hoao ana aole hoi ma o ka nana wale iho no i kona wahi i owiliia ae ai. Nolaila, ma ka heluhelu ana iho o ka makamaka puai heluhelu moolelo e ike ai oia i na ii he nui i hoonohonoho pono ia e ka mea kakau maloko o keia nanea kaulana o Hawaii nei i ke au kahiko.


E ike ana ka makamaka heluhelu, ua hoonohonoho pono ia keia moolelo ma na mokuna; a e komo ana nohoi ma kela ame keia wa pono, he mau pule a he mau mele i kulike a i kupono hoi me ko na manao a alakai i hoewe ia ai ka moolelo.
       HOOULUMAHIEHIE,
        Mea Kakau o ka Moolelo o Hiiaka-i-ka-poli-o-Pele.

Kaahiki, Ka-Lama-Ku-i-ke-Au, "Ka Moolelo Walohia o Hainakolo," Ka Holomua.

Helu 1: 4 ʻOkakopa 1913

Hainakolo - KH.jpg

HOAKAKA—Ke hoomau hou ia aku nei ka hoopuka ana i ka moolelo walohia o HAINAKOLO mai kahi aku i koe i hoopuka mua ia ma ka Hawaii Holomua i ka wa i hala ae, no ka pomaikai heluhelu o ka lehulehu, a ke lana nei ka manao o ka mea kakau e ohohia mai ana oʻu mau hoa hoohialaai a uhaiaholo i kekahi o na moolelo kuhinia o Hawaii nei i paanaau i ko kakou poe kahiko.


Ma keia hoonee ana, ke haawi aku nei ka peni hulu nene a ka mea kakau i kona mahalo me ka anoʻi aloha i na kini makamaka heluhelu, a na kela ame keia e wae nona iho i na kaiikoi a loko.


E aloha auanei,
   KEIKI O WAIPIO.

HAMANALAU.

"He Moolelo no Hamanalau, Hanai a Hawea," Ka Nupepa Kuokoa.

Helu 1: 28 Kēkēmapa 1867

Hamanalau - KNK.jpg

HELU I.
OLELO HOAKAKA.
E ka poe heluhelu, ke noi aku nei au ia oukou, e hookuu iki mai ma ka hoonanea ana, ma ka hope loa o ko oukou nana ana i na mea ano nui o ka Nupepa; a mai hoopoina hoi oukou i ka nana ana i keia wahi moolelo, ane kohu ole paha i ka oukou heluhelu ana. A ina hoi he mea kupono, a o ko kakou akaaka like no ia, e mino ai na papalina. Ua ike no kakou i ka moolelo o Hawaii nei, ke hele la i ka pono ma na ano kino kanaka, a ano e ae hoi kekahi wahi, me he ano kaao la, a keaka paha. O ka mea nona keia kaao moolelo, oia no o Hamanalau, he wahine oia, a me kona kaikunane, oia hoi o Kaukanapokii, a me ko laua kupunawahine o Hawea, maluna o ke kuahiwi o Kaala kahi i hanai ia ai. Ua hoopuka iho nei au, e hoopuka ia no ke kaao, a moolelo ia ka Poaono mua o Ianuari M.H. 1868, aka hoi, mahope iho o ko makou kuka pono ana, e hoopuka e ia mamua o ka hiki ana mai o ka makahiki hou, nolaila, ua hoapono like makou ma ia mea, a nolaila, e kala mai no ia’u ma kela olelo mua, a ke hooko ia aku nei ko oukou makemake e ka poe e hoonanea ana. Aloha oukou.

HIIAKAIKAPOLIOPELE.

"He Moolelo no Hiiakaikapoliopele," Ka Hoku o ka Pakipika.

Helu 1: 26 Kēkēmapa 1861

Hii - KHP.jpg

I ka poe e ike mai ana i keia Mooolelo, maanei kakou e ike mai ai i ka pololei, a me ka pololei ole, o keia Mooolelo, ina i pololei ole, ina i hewa, ua ike no kakou ia mea, aole kekahi o kona lahui me kakou, aia no lakou ma Kilauea i keia wa; aole nae i hele mai maanei e olelo pono mai ai, e maopopo ai la ia kakou ka pono, maanei nae kakou e ike ai i ke kumu o kona hele ana i Kauai, a me kona ikaika i ka hakaka ana, i kona kau.


Noho o Pele iuka o Kalua, a i aku i na kaikaina, e iho kakou i ke kui opihi i kai, haukeuke, lawaia heepali, pahi limu, na kakou, ae mai na kaikaina, ae, iho lakou nei i kai o Puna, ma Hawaii, iho lakou nei a hiki i Puupahoehoe, aia ia wahi i kai o Puna mawaena mai, ike o Pele ia Hopoe, me Haena, e hula mai ana iloko o ke kai, o Puna, makemake keia i ka hula mai o laua la, ia’ku o Pele i na kaikaina, Ea! aole hoi a oukou wahi hula, e hula aku ai ia Hopoe ma, hoole mai la lakou aole a makou hula, o Hiiakaikapoliopele, eia no ia mahope i ka ako lehua, a i ka hiki ana mai o Hiiakaikapoliopele, me ka papahi lehua, i aku o Pele, ia Hiiakaikapoliopele, E! ua kena aku nei au ia lakou nei e hula aku ia Hopoe ma, aole hoi o lakou nei hula aku, ole ae nei lakou nei, ole loa aku hoi paha oe he uuku.

Bush, Jno. E., a me S.Paaluhi, "He Moolelo no Hiiakaikapoliopele," Ka Leo o ka Lahui.

Helu 1: 5 Ianuali 1893

Hii - KLL.jpg

OLELO HOAKAKA.
O keia kekahi o na moolelo hoopahaohao i ka noonoo o ka mea heluhelu, a makou e panee aku nei imua o na makamaka heluhelu o ka lahui o keia Paemoku. Ua haku ia keia moolelo e ka poe kahiko e pili ana i ka huakai imi kane a kekahi a ko Pele kaikaina punahele a aloha nui, oia hoi o Hiiakaikapoliopele.


Ma ka moolelo maoli, ua oleloia he ohana nui o Pele a me kona mau kaikaina a me kona mau kaikunane. Ua pae ae lakou ma ka Mokupuni o Hawaii i ka wa kahiko, o Pele ke alii a pau o keia ohana a me na kanaka malalo ona, a ua hookahua iho ko lakou noho ana ma ke alo o Maunaloa. Ua kuee aku na kamaaina, aka, no ka ikaika o keia poe ua lanakila lakou maluna o na kamaaina, amamuli o ka ui o na wahine o keia lahui a me na kane, ua hooki pu iho la ke kue o na kamaaina i ka poe malihini. Ua noho iho la o Pele ma kahi e kokoke ana i kahi o ka Pele e hu mau ana, a mamuli o ke ano pouli o kanaka o ia wa, a me ke ano hookapukapu ia o ke Aliiwahine Pele e kona ohana a me na kini o ka pae ana mai me ia mai ka lakou huakai moana, ma ke ala mai o Kahiki, ua hoolilo ia aku la nana na hana ano e o ka honua i ike ia ma na olai a me ka a ana o ka lua ahi, a me ke kahe ana o ke aa a lilo he pohaku i kapa ia ma kona inoa a hiki i keia la, he pahoehoe. No ka nalo a kapu loa o keia Aliiwahine mai ka maka o na makaainana, ua hoakua ia aku la oia, mamuli o ke kuko wale, me ka maopopo ole, nana na hana kupaianaha e ikeia ana i kela a me keia manawa a ka honua e naueue ai, a me ka luai ana mai hoi i ke aa, a me ka lilo ana o ka pohaku i mea a ia a enaeana a kohu wai.

"Eia Mai ka Ui Kaulana o Halemaumau, Ka Moolelo o Hiiaka-i-ka-poli-o-pele," Ka Na'i Aupuni.

Helu 1: 1 Kēkēmapa 1905

Hii - KNA.jpg

OLELO HOAKAKA.
Ke hoolaha aku nei makou ma na kolamu o KA NA’I AUPUNI i ka moolelo kaulana a ohohia nui ia o HIIAKAIKAPOLIOPELE, ma ka Buke Moolelo HAWAII ALOHA, oia hoi, ka Helu 5 o ka Buke 2.
________

Hoomaka mai la na ke o kela aoao e koho i kahi i waiho ai o ka noa. Pa mai la kekahi ke o lakou ia Pilimoe, pa mai la ia Kihi-moe, pa mai ia Kau, a pa ia Pili-Puka, a koho mai la i kahi i waiho ai o ka no’a a Hiiaka ma, aia i Kihi-Puka. I lalau iho ka hana a ua poe la ilaila me ka manao e loaa ana ka no’a, he neo a me ka ho-aa ka mea i loaa ia lakou. A helu elua ae la o Hiiaka ma.


Alaila, huna hou o Piihonua i ka laua nei no’a. Elike ae nei no me mamua, ka lalau o Hiiaka i ka lima o Piihonua a hoolele iloko o ka puu noa, pela no i nei hana naa. A i Pili-Puka kahi i waiho ai ka laua nei no’a. Hoomaikai no hoi na puu a pau a maikai, alaila, koho mai la no hoi na Ke o kela aoao. Ia koho ana mai o ua poe nei, hala hou no ka lakou koho ana a helu ekolu laua nei.

Poepoe, J.M., "Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele," Kuokoa Home Rula.

Helu 1: 10 Ianuali 1908

Hii - KHR.jpg

HOAKAKA. 
Mamuli o ke koiia ana mai o MR. CHARLES KAHILIAULANI ka Ona a Luna hooponopono nui o keia nupepa, e na poe he lehulehu loa, e hoopuka hou ia ka Moolelo o Hiiakaikapoli-o-Pele ma keia hoomaka hou ana o ka makou nei pepa makua, KUOKOA HOME RULA, ke hookoia aku nei ia mau leo ikuwa o ko makou poe heluhelu; a nolaila, ke hoopuka aku nei makou i ka omaka mua o ua moolelo hialaai nui ia nei, ma keia helu o ka makou pepa. 


A ma keia hoomaka hou ana o ka Hiiaka, e ikeia ana he mau aui ana i ko kekahi mau mahelehele i puka mua ai maloko o ka nupepa KA NAI AUPUNI ma ka M.H. 1906. O keia mau aui hou e ikeia ia ana ma keia puka ana mamuli o ka loaa hou ana mai i ko makou mea kakau moolelo, he Hiiaka i kapaia o ko Maui Hiiaka ia. O ka mahele Hiiaka mua i puka ai ma KA NAʻI AUPUNI, a i hoomaka ai nohoi ma kela pepa ma ia manawa no, ua oleloia o ko Hawaii Hiiaka ia. O ka mea i loaa ia makou, oia ka makou e hana aku nei no ka hooko ana i ka makemake o ko makou poe heluhelu. 
E hoomaopopoia, [eia] na poe naauao o kakou iho nei ame ko na aina e ke apu mai nei i na moolelo kahiko o Hawaii nei [...] kakou poe opio [...] hoi, ke hoohemahema nui nei i keia kumu waiwai nui o ka aina oiwi. Aohe huli, aohe imi, a aohe no he makemake ia mau mea. Aka, no makou iho, ke hoomau nei makou i keia hana no ka makemake maoli e hoouluia a hoomauia aku ka ikeia ana o na moolelo a kaao kahiko o Hawaii nei i hiki ai ke malamaia e kakou, ka lahui. 

             Me ka mahalo,
                  JOSEPH M. POEPOE, 
                  Mea Kakau Moolelo Hiiaka. 

"He Moolelo Kaao no Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele," Ka Hoku o Hawaii.

Helu 1: 18 Kepakemapa 1924

HII - KHH.jpg

Olelo Hoakaka Mua
Eia makou ke panai aku nei i keia Moolelo kaulana o Hiiaka-i-ka-poli-o-Pele, ao ka imi kane hoi a kona Haku Kaikuana i hoouna ai e kii ia Lohiau i Kauai. Ua hoopuka mua ia no keia moolelo kaulana i na makahiki loihi i hala aku nei, aka, oiai ke nee nei ke au o ka manawa, a ke hoea mai nei hoi na hanauna hou o Hawaii Lahui, a he mea maikai no hoi ko lakou heluhelu iho i na Moolelo Kaao o ko lakou aina, ae hiki ai lakou ke kaao aku i na Moopuna a ka poe i heluhelu mua i keia Moolelo Kaao kaulana o Hawaii nei.


O na Moolelo kaulana o ko kakou aina aloha, he mau moolelo hooniua puuwai no ia e hoala mai ana i na hoomanao halialia wale o ke au kahiko o ko kakou aina aloha, ae ulu mai ai hoi na hoomanao aloha no ko kakou aina me ko kakou Lahui aloha.


Ke alana aku nei makou i keia moolelo kaulana kahiko o Hawaii nei no ka pomaikai o ko “Ka Hoku o Hawaii” poe heluhelu ame ka manaolana hauoli, e lilo keia panai ana aku i keia Moolelo kaulana o ko kakou aina, i mea hoonaauao i na ano kahiko o ke ola ana o ko kakou mau Kupuna aloha.
                MEA KAKAU

KAHIKINAAKALA.

"He Moolelo Kaao no Kahikinaakala," Ka Nupepa Kuokoa.

Helu 1: 13 Nowemapa 1875

Kahikinaakala - KNK.jpg

(Ka manao o ka mea kakau Moolelo.)
E na makamaka a me na hoa’loha e noho ana mai ka la hiki ma Kumukahi, a ka palemo ana a ka la i Lehua, Aloha oukou. Eia mai ka Moolelo o KAHIKINAAKALA, kekahi kaikamahine ui opiopio a nani hoi kona kulana, a he hiwahiwa hoi ia na kona mau makua.


O keia kaikamahine alii a nani hoi, i awili pu ia me ka hiehie. Aole no ia no loko nei o na palena o keia pae aina, aka, no Hawaii aku nei nae ka makuakane. Ua hele no keia kanaka mai keia mau pae moku aku, a hiki ana i ka aina malalo pono iho o ka la, oia hoi o Kahikinaakala, a nolaila mai no ka inoa o keia kaikamahine i kapaia’i. Aole no hoi he nani i oi ae ma ia aina a puni, e like me kona ano kulana, ka nani maoli no a me ka iwaiwa; a me he mea la e i mai ana imua o na poe ui o ia kulana, ma ke mele penei:


Nani hihiu ka luna o Kawaikini,
Kilakila oi kela ka ui e Kalalea,
Ka maawe kikohu ula o ka pua i ka laau
Ke lei haaheo ia mai la e na lehua o Kupakoili
Ili honi maeele iloko ka manao,
Ke aiwaiwa o ka makemake, eia—la,
Eia mai ua mea nani la he aloha—e,


Nolaila, e hoomanao ka poe heluhelu i keia moolelo, oiai he mea ia e hoonanea ai ia kakou; a maanei kakou e hoomaka ai e olelo nona, a e lilo ia i lei aloha na ko kakou mau puuwai a pau e iini ai, a e ike ai no hoi i kana mau hana.

KAMAAKAMAHIAI.

"Ka Moolelo no Kamaakamahiai," Ka Nupepa Kuokoa.

Helu 1: 18 Iune 1870

Kamaakamahiai - KNK.jpg

“Ka manao hoakaaka o ka mea kakau kaao. Ia oukou e ka poe e heluhelu ana i keia moolelo a kakou. Aloha oukou, eia mai ko kakou moolelo hou ke alo aku la ma ko oukou mau ale, ka mea hoi nana e pani aku ka me heu [pn] o ka eu o Kauai i hala iho nei, nolaila, ia kakou e komo aku ai iloko o na hihipea o keia moolelo, e-a! Ke kauoha e aku nei no au, e heluhelu me ke akahele, a me ka moakaaka pono, i maopopo ai kahi ono a me kahi ono ole, no ka mea, o ko kakou moolelo hou e hele aku la e-a, e hele ana i mua e hoi ana i hope, e puka ana iwaho e komo ana iloko, e holo ana i ka lala e hookahakaha ana i ka muku, e kukini ana i ka loa a me ka laula, o ke kahua o ko kakou moolelo, e hoomaka kakou e kamailio no Ku kamakuakane [pn] o ka mea nona keia moolelo.”

KAMAPUAA.

"He Molelo Kaao no Kamapuaa," Ka Leo o ka Lahui.

Helu 1: 22 Iune 1891

Kamapuaa - KLL.jpg

O oe ia e Haunuu, e Haulani
E Haalokuloku
Ka Mano e ka Iʻa nui
E ui, e Uilani
Ko inoa Puaa ia e o mai.

OLELO HOAKAKA. – O keia paha ka moolelo hookala kupua, a hoopahaohao i ka noonoo o ke kanaka, a kou mea kakau e panee aku nei imua o na makamaka heluhelu o ka Nupepa KA LEO O KA LAHUI; e pili ana i keia kanaka Puaa i hanou [pn] kupanaha ia – A i lilo hoi ia i Akua no kekahi hapa o keia Lahui kanaka e hoomana ai i ke au kahiko, mai kona mau kupuna mai, na makua, kona hanau ana a me kona ikaika lua ole.
 

KAUILANI.

Kapohu, Samuela, "He Kaao no Kauilani," Ka Nupepa Kuokoa.

Helu 1: 18 Kepakemapa 1869

Kauilani - KNK.jpg

[Mamuli o ke kono ana mai a ka lehulehu e hoopuka i Kaao a moolelo Hawaii a haole ma ko kakou nupepa, a no ka mea hoi, no ka lehulehu ka nupepa, nolaila, ua ae aku makou e hoopukaia ke Kaao Hawaii malalo iho nei. Aka, ke noi nei makou, o na olelo maalea a me na olelo hoomanamana o ka wa kahiko, aole no ia he mea na kakou e manaoio aku ai; he hoike ana ia i ke ano hupo loa o ko kakou lahui i kela wa. O na hewa a me na olelo pelapela, e kapae loa aku ka haku Kaao ia mea mai kona kakau ana mai.]

HELU 1.
He wahi mea hoakaka. – He kaao keia aole i ikeia mamua ma kekahi o na Nupepa o kakou; aka, ke hoomaka nei kona hoikeike ana iwaena o na kaiaulu o Hawaii nei.


Eia nae, i na ua haule a hemahema paha kaʻu hoopuka ana i keia kaao, alaila mai kue koke mai a pau kaʻu hoopuka ana; alaila hoopuka mai ia i kana e like me ka pololei ana i ike ai. Eia no hoi, he kaao keia no Kauai e like me ke poo maluna, aka, aole ilaila wale no kona noho ana, ua noho ia Oahu e kana poe mamo a naue loa i Kahiki ma, a me kekahi mau aina e aku. Aka mamua o kuu hai e ana i keia, e wehewehe mua aku au i kahi i puka mai ai keia kaao. Penei:


Eia na kupuna alii mai ia Mano mai, aia Kauilani nei ka mea nona keia kaao a kakou e kamailio nei.

KAWELO.

Haleole, S.N., "Mooolelo no Kawelo," Ka Hoku o ka Pakipika.

Helu 1: 26 Kepakemapa 1861

Kawelo - KHP.jpg

O Maihuna ke kane, o Malaiakalani kana wahine, e noho ana laua ma Hanamaulu i Kauai. Hapae ae la o Malaiakalani i ke keiki a hanau mai la he keiki kane, kapa aku la laua i ka inoa o ka laua makahiapo o Kawelomahamahaia, [a] hapai hou ae la a hanau mai la o Kaweloikiakoo, a hanau hou mai mahope ona, he kaikamahine, ua kapaia o Kaenakuokalae, a mahope ona hanau mai lao o Kawelo, i kapaia o Kaweloleimakua a oia hoi ka mea nona keia mooolelo, a hanau hou mai mahope o Kawelo, o Kamalama, oia ko lakou kaikaina muli hope loa a pau ko lakou hanauna.


O na makua o Malaiakalani ka mea nana ua poe keiki nei, he mau mea akamai laua i ka haha ana o ke keiki i ka pauku liilii, aohe nalo ia laua o ke keiki ikaika, a ikaika ole, ke keiki koa, a me ke keiki ku i ka moku. Nolaila, i ka wa i hanau ai o Malaiakalani ia Kawelomahamahaia, eleu aku la laua e haha, a i ko laua haha ana, hai aku la laua i ka laua kaikamahine a me Maihuna ka laua hunona, E! O keia keiki a olua, he keiki no, he ikaika no, aole nae e ku i ka moku. Pela ka wanana a ua mau makua nei o Malaiakalani no ka laua moopuna.

Hooulumahiehie-i-ka-oni-malie-a-pua-lilia-lana-i-ka-wai, "Ka Moolelo Hiwahiwa o Kawelo," Kuokoa Home Rula.

Helu 1: 1 Ianuali 1909

Kawelo - KHR.jpg

Ke haawi mua aku nei ka mea kakau o keia Moolelo i kona Aloha Makahiki Hou i na makamaka ame na hoaloha o KA HIWAHIWA A KA LAHUI, mamua o kona waiho ana aku imua o lakou he mau olelo hoakaka pokole no ka mea e pili ana i keia moolelo.


E hooponopono ana ka mea kakau i ke kuauhau pili i na Kawelo i ikeia he poe Moi a he poe alii no Kauai; a ma ia ano e hoopauia ai kekahi mau kuhihewa i komo ma ka moolelo mua o Kawelo i hoopukaia e Mr. S.N. Haleole maloko o ka Nupepa KA HOKU O KA PAKIPIKA, i kupono ai i ke kuauhau oiaio o ua poe Kawelo nei elike me na mea i loaa i ka mea kakau maloko o na mookuauhau alii o Kauai.


E komo ana ma keia hookaau hou ana o nei moolelo kaulana o Kawelo, he mahele hou, oia ke kaikuaana iole o Kawelo ame Kamalama. A pela nohoi me kekahi mau mahele ano nui e ae e mikololehua ai ka hoonuu ana iho o ka moolelo, oia no oe o ka pauku waena o ua anae i hele a pala-ka-he ka ai o Maka’ukiu i ka ua mea o ka nui o ka momona.


HOOULUMAHIEHIE-I-KA-ONI-MALIE-A-PUA-LILIA-LANA-I-KA-WAI.

KEAMALU.

"He Mooolelo no Keamalu," Ka Hoku o ka Pakipika.

Helu 1: 12 Iune 1862

Keamalu - KHP.jpg

HELU 1.
E hoomaka ia aku ana keia mooolelo mai na kupuna aku, a i na makua o Keamalu. Aole nae e hooloihi loa ia aku malaila, i loaa koke aku ia kakou ko Keamalu mooolelo.


O Kahoukapu ke alii o Hawaii a puni, me kana wahine o Kukailani, a na laua mai ko Keamalu makuakane o Ku, a me kona kaikaina o Pili. A na ko Kahoukapu kaikaina hoi o Kukaohialaka, oia ko Keamalu makuahine. I ko Kahoukapu wa i kokoke ai e make, hooili aku la ia i ka noho alii ana ia Ku, oia ke alii o Hawaii a puni, a make aku la ia, alaila, koho ae la o Ku i kona kaikaina i Kuhina nui nona, me ka haawi ana aku i ka mana o na mea a pau o ka aina ia ia, noho paa iho la o Ku ma Hilo, Waiakea, me kona kaikaina, me kana wahine no hoi o Punahoa.

KEAOMELEMELE.

Manu, Mose, "He Mooolelo Kaao no Keaomelemele," Ka Nupepa Kuokoa.

Helu 1: 6 Kepakemapa 1884

Keaomelemele - KNK.jpg

HELU I.
HOAKAKA.
(E na tausani poe e heluhelu ana i keia malihini hou mai Hilo a Waioli, mai na kualono a na makalae, na awawa a na aekai, mai ka anuu iluna lilo a i na Hawaii Ponoi, ka Lahui hoi nona keia moolelo, aloha oukou.


Eia mai ke kaikamahine eueu a hookalakupua o ka lewanuu, ka mea nana i lele mai e like me ke o ana o ka uwila ma ka Hikina a holo aku kona malamalama ma na welau o ka honua, ka mea nana i hehi ku i na ale o ka moana Pakipika, ka mea nona na onohi alii i hoopuni ia e na ao polohiwa, a nona hoi ka hale e niniu mai ana i na welelau makani i ka po a me ke ao, a he Hiena hoi no ia mau la i napoo aku la, ano la, ua lawe ka mea nana e kakau nei i keia moolelo e waiho aku imua o oukou, a na oukou ia e nana a kaana i kana mau hana he nui wale. He mau i na moolelo a me na kaao Hawaii nei, aole ia e moekahi nona wale iho no, aka, e kamailio ana no kela a me keia, e hele ana ia i ka loa a me ka laula; e like me ka ikaika o ka lolo o ka poe kahiko i ka hoopaa ana iloko o ko lakou puuwai, pela i hoomanao ia ai a hiki mai i keia au holomua o ka naauao a me ka hoomana Karistiano, nana i wehe ae i ka pouli a opiopi ia aku la ma kela aoao o ka poepoe honua me ka lakou mau hana, a ma ke kamailio ana i keia kaao, aole ia e hoomaka koke ana no ka mea nona keia moolelo, aka, e hoomaka mai ana mai na makua mai a me kona mau hanau mua, a ma ia hope iho e huli aku ai ke au o ka olelo ana no ka mea nona keia nanea, a e ike auanei oe e ka mea heluhelu i ka nui o kona mau inoa a me na aina i kapa ia ma ko lakou mau inoa ma keia moolelo a me ka naha ana o ka mauna o Konahuanui ae nei a lilo i awawa o Nuuanu, a i mahele pono ia na olelo ana no kela a me keia me ka huikau ole, a i wae ia na kamailio ana me ka maemae mai ka mua a ka hope o keia moolelo, a e hoomaka kakou e kamailio ma keia wahi.)

KEPAKAILIULA.

"Ka Moolelo no Kepakailiula," Ka Nupepa Kuokoa.

Helu 1: 22 ʻOkakopa 1864

Kepakailiula - KNK.jpg

HELU 1.
Ma keia mooolelo, ua olelo nui ia ma Kaaekea i Waipio kahi i hanau ai, a malalo hoi o Waipio kahi i hanaiia’i. Aole pela ka oiaio o keio [pn] Mooolelo. Eia ka oiaio, ua hanauia o Kepakailiula ma Mokuola i Hilo—Waiakea, a mahope, ua lawe malu ia’ku oia e na kaikunane o kona makuahine, a ua hanai ia mauka o Kaunuamoa i Hilo-uka, a malaila oia i noho ai a nui, a hiki wale i kona wa i ho-ao ai me kana wahine, oia hoi ke kaua ana me Kaikipaananea ke’Lii koa o Maui. A he wahi makaikai nui ia o Kaunuamoa e na malihini, a e ike pu mai kakou i ka hana a keia Alii, a me kona koa, a me kona ku ana i ka Moku.

 

MOKUNA 1.
O Kaunuanuamoa ka makuakane, o Hina ka makuahine, hanau mai na laua o Kiinoho, a me Kiihele, he mau keikikane wale no keia. A mahope, hanau mai he kaikamahine, oia hoi o Hinaaikamalama, a i ka noho ana o ua mau keiki nei ekolu malalo iho o ka malu o ko lakou mau makua, o keia poe keiki, he poe ui loa lakou, a he nani hoi ke nana’ku. I ko lakou nei noho ana, a make ka makuakane, a me ka makuahine, koe iho la o lokou [pn] nei wale no e noho ana i ke ao, aole makua.

KUAIALII.

"Moolelo Hoonaue Puuwai no Kuaialii," Kuokoa Home Rula.

Helu 1: 22 ʻOkakopa 1864

Kuaialii - KHR.jpg

Mamua o ka nee ana aku o keia Moolelo no mua e ka mea heluhelu, e wehewehe iki aku kou mea Kakau no ka Mookuauhau o keia kanaka mai ka Hookumuia ana mai o na Paemoku o Hawaii nei a hiki mai i ka wa i Hanau ai keia kaeaea oia mau la, ame kona moolelo piha i ike oe e ka mea heluhelu a me ka hanauna hou o keia mau la i ka moolelo oiaio o keia kanaka.


Penei na Hoakaka ana o kona mookuauhau mai ka po mai. I kulike me kona moolelo mahope iho o ka Hoohanauia ana o keia Paemoku e Papa, a i kapa hou ia iho o Papahonuamoku [pn].


O Wakea ke kane noho ia Papa. He anela o Papa no Nuumealani mai (oia hoi he aumakua) no Nuumealani, no Tahiti, Kekapakapakaua, a pela no kana kane o Wakea no ia wahi hookahi no. I mea e maopopo hou ai ka pili ana a kou mea kakau e hoakaka hou nei i lilo ole i mea hookuihe no ka lehulehu no keia moolelo.

LAIEIKAWAI.

"Ka Moolelo o Laieikawai," Ka Hoku o ka Pakipika.

Helu 1: 4 Kepakemapa 1862

Laieikawai - KHP.jpg

HELU 1
Ua oleloia iloko o keia kaao, no Oahu nei o Laieikawai, ma Laie, Koolau, kona wahi i hanau ai, he mau mahoe laua. O Malekahana nae ka makuahine, a o Kahauokapaka ka makuakane.


I ka manawa i hoao ai laua, a ma ia mau la iho, hai aku la o Kahauokapaka i kona manao paa i kana wahine; Penei, “E kuu wahine, he nani ia ua hoao ae nei kaua, nolaila, ke hai aku nei au i kuu manao paa ia oe; i noho auanei kaua, a i loaa ke keiki, a ina he keiki kane, alaila, e loaa ia kaua ka pomaikai, ola na iwi iloko o ko kaua mau la elemakule, a haule aku i ka make, nalo no na wahi huna, a nana hoi e nai na moku e pau ai, aka hoi, i hanau ke keiki mua, he kaikamahine, e make no ia, ina he mau kaikamahine wale no na hanau mua, e make no, aia no a hanau keiki kane mai, alaila, e ola na hanau muli.”


A liuliu ko laua noho ana, ane hiki paha i ka walu o ka puni, hapai o Malekahana, a hanau ae la, he kaikamahine, a maikai no hoi na helehelena; manao iho la ka makuwahine i ka maikai o ke kaikamahine, e hoola la hoi ka makuakane; Eia ka aole! Ia Kahauokapaka i hoi mai ai mai ka lawaia mai, a ike iho la ia i ua kaikamahine nei, ia manawa, kena koke ae la o Kahauokapaka i ka Ilamuku e pepehi.

Haleole, S.N., "Ka Moolelo o Laieikawai," Ka Nupepa Kuokoa.

Helu 1: 29 Nowemapa 1862

Laieikawai - KNK.jpg

OLELO HOAKAKA.
[NO LAIEIKAWAI. – He umikumamawalu makahiki me ekolu malama ka malamaia’na o keia Moolelo Kaao, e ka mea nana e hoopuka nei keia moolelo maloko o kana Buke Moolelo, e hoomaka ana ma ka malama o Augate, M.H. 1844. O ka mea nae nona ka Buke Moolelo, no Kailiokalauokekoa no ia. Aka, aole o keia mau moolelo wale no na mea iloko o ua Buke Moolelo nei, o ka moolelo o Painahala kekahi, ua malamaia ia moolelo ma ka malama o Okatoba, M.H. 1847. Ua like ka loihi o keia moolelo me ka mea nona ka moolelo ma ke poo o keia hoakaka ana; no ka mea, 375 aoao ka nui o ko Laieikawai, a he 363 aoao ko Painahala a ua aneane like nae ke kamailio ana o ko Painahala me ko Keamalu, ma na kupuna wahine nae ka like ole.


O ka moolelo o Kualii, ko Moikeha, a me ko Lonoikamakahiki mau moolelo kekahi i huipuia iloko o ua Buke Moolelo nei.


A no ka hooiliia ana mai o ka pomaikai nui i ka mea kakau moolelo; nolaila, ua haawi pau ia’ku keia mau moolelo no ka Nupepa Kuokoa.


E na mea a pau, e nana mai i ka Nupepa Kuokoa ma keia hope aku, ka mea nana e hoolealea ia oukou e like me ka makemake o kekahi poe.


S.N. HALEOLE.

LAUKAIEIE.

Manu, Mose, "He Moolelo Kaao Hawaii no Laukaieie," Ka Leo o ka Lahui.

Helu 1: 2 Ianuali 1894

Laukaieie - KLL.jpg

HELU I.
[HOAKAKA: – E na makamaka, na hoaloha—na poe i kamaaina me a’u—a me ka hanauna hou. Aloha oukou. Mamuli o na kono mai a na hoa lehulehu ia’u e hoopuka hou i moolelo no ka pomaikai o ka poe heluhelu, a oia keia Moolelo Kaao Hawaii nona hoi ka inoa e kau ae la maluna, a nau e ka mea heluhelu e wae, a kaana iho i kou makemake, a paulehia oe i ka nanea me ka mea nona keia moolelo “mai oni hoi oe,” no ka mea o ka ia nei hana ia o ka hone—ka lou—o ka aka o ke kaunu—o ka lawe a lilo i KA LEO, i hoolawa ia ai na iini ou e ka mea heluhelu, a hiki i kona hopena, a e hoomaka kakou e kamailio i ka mea nona keia moolelo].


Ua oleloia na kupuna kahiko o ka Lahui kanaka o Hawaii nei, oia hoi na mokupuni he umikumamalua. Ua lilo i mea paanaau a walewaha na moolelo o na akua me ke kuauhau o na alii, a me na moolelo kaao he lehulehu wale, ma ka ikaika o ko lakou lolo, a pela no me ka lakou mau mele, a he oi aku o ka noeau me ka poliuliu, a mamao hoi o ka lakou mau mea a pau i hana’i mai a kakou aku na hanauna hou, a e like me ko lakou ano i loaa mai ai ka mea nona keia nanea. O kela aina awaawa o Waipio, ma Hamakua, Hawaii, nona hoi na pali kaulana i holo i ke mele ia e na’lii:


“Maikai Waipio he alolua na pali e poaia a puni—a hapa makai,
Pihoihoi i ka pii’na o Koaekea
Pii no a hoomau i Kaholoakuaiwa.”

LONOIKAMAKAHIKI.

"He Moolelo no Lonoikamakahiki," Ke Au Okoa.

Helu 1: 4 Kepakemapa 1865

Lonoikamakahiki - KAU.jpg

HELU I.
O Kalani ka makuakane, o Haumea ka makuahine, hanau o Lonoikamakahiki na Haumea me Kalani, hanai ia iho la e Hauna o Kaikilanialiiwahineopuna a nui, haele iho la ua mau alii nei i ka auau kai, auau iho la laua nei a pau, hoi ae la laua nei a kula, olala.


Oiai laua nei e olala ana, olelo aku o Kaikilanialiiwahineopuna, ia Lonoikamakahiki, e konane kaua, (oia hoi ke konane iliili,) ae wahi a Lonoikamakahiki, hoonoho iho la laua nei i ka iliili iluna o ka papa a paa, hoomaka iho la laua nei e uhau, ia uhau ana a laua nei i ka papa mua, make i ke kaikuahine hahau hou laua nei i ka alua o ka papa, make hou no i ke kaikuahine, hahau hou no i ke kolu o ka papa make hou no ua ‘Lii nei, i ka ke kolu o ka make ana o Lonoikamakahiki i ke kaikuahine, uluhua iho la ua ‘Lii nei no ka make wale. Ia manawa kahea iho la keia kanaka i ka pali, o Kaaawaloa ka inoa o ua kanaka la, a penei ke kahea ana, “E aa mai ana ia oe ke ku a ka maulu pali o uli o hea,” alaila, kahea ae la ia penei, i-ke-ike ia Heakekoa i kama a ke ahiahi o luhi, hamau aku la ua Lonoikamakahiki nei, hamau, he leo ia e kahea nei, hoonalonalo iho la ua kaikuahine nei ma ke ano mau o ka papa konane penei, o ke kuia nei, o ka holo kela, moe kawa niole ka luna, kapala ke kea na keele ka ai, aha ou make ia’u, mai walaau nui oe, he leo ia e kahea nei, i aku ua kaikuahine nei, kuhihewa oe, he leo ia no ka manu, aohe ia he leo no ka manu, wahi a Lonoikamakahiki, he leo no ke kanaka, he leo hanehane paha, wahi a ke kaikuahine, kahea hou no ua kanaka nei i ka pali e like me ke kahea mua ana, “E Kaikilanialiiwahineopuna e, e a-a mai ana ia oe ke ku a ka maulu pali o uli o Heakekoa ko ipo,” ...

MAKALEI.

Kekoowai, S.K., "Makalei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moa-Ula-Nui-Akea i Kaulana," Ka Nupepa Kuokoa.

Helu 1: 6 Ianuali 1922

Makalei - KNK.jpg

Ke paneeia aku nei keia nanea i mea hoohialaai no ka poe heluhelu o ke Kilohana, a he mea pono no hoi i kekahi mea, i loaa kekahi o keia moolelo, a i ole ia, like ole paha me kana mahele, ke hoolauna leta mai i ka meakakau, S.K.K., 2332 Liko Lane, Pauoa, a e hookipaia mai n ome [pn]: no me] ka pumehana nui o ka waipahe.


Me ke kapena ame na ipo heluhelu ka anoi o ka makahiki 1922, ame ka opalapalaulu o ka meakakou [pn: meakakau].


O ka hookumu ana o keia moolelo i ke au ia e noho moi ana o Olomana, a i ole ia o Olopana paha, no kekahi hapa o Oahu nei, a o ia ka huli o na Koolau elua, aole nae i maopopo kahi noho o keia alii, aka o kana punahele, oia kana i hoonoho ai i konohiki no Kailua ame Waimanalo.


O ka inoa o keia konohiki, a punahele hoi a ke alii o Ahiki, a i kona manawa i noho ai aina ai malalo o kona punahele, i kana aikane alii, ua hana aku oia me ka manao oluolu i kona mau hoa aina.

MOKULEHUA.

"He wahi Kaao no Mokulehua," Ka Hoku o ka Pakipika.

Helu 1: 28 Nowemapa 1861

Mokulehua - KHP.jpg

O Wakea, oia kona kupunakane, o Papanuihanaumoku, oia kona kupunawahine. Hanau o Hiikua he keikikane, i hoowiliwili ai i ke ahiahi, a hanau i kakahiaka, laweia a kalewanuu, a ka lewa lani, i ka pihe o ke’kua, ilaila au e noho ai. O oe ia—e—aloha.


O Kanikaniaula la kuu kupunakane, o Hinalahalaha la kuu kupunawahine. O keia kupunakane o Mokulehua, oia ka mea i hooliloia i Akua nona, aia nae a maopopo aku.


O Lonoikamakahiki, oia ka makuakane o Mokulehau [pn], o ke ‘lii o Haehae, oia kona makuahine i hoowiliwili ai i ke ahiahi, i hanau i ke kakahiaka, laweia a loko o Mauumae, ilaila ko Mokulehua wahi i hanai makua ole ia ai, o ka Pololei o ka nahele kona hoa lealea ma ia noho ana. Owau ia.

PAKAA.

"He Moolelo no Pakaa," Ke Au Okoa.

Helu 1: 24 ʻOkakopa 1867

Pakaa - KAO.jpg

HELU I.
KA OLELO MUA A KA MEA NANA I KAKAU.
Ma keia Moolelo, a Kaao hoi no Hawaii nei, ua lohe kakou e olelo wale ia ana, a e Kaao ia ana hoi, e na makua a me na kupuna o kakou, a e ola ana no ka poe i ike, a i pau hoi o na Moolelo a me na Kaao, i ka wa i hiki mai ai o ka olelo a ke Akua ma keia Pae Aina, a ua huli nui hoi na kanaka ma ka pono, a o ke Kuhina Nui hoi kekahi i oi aku ka ikaika ma ka hoolaha ana i ka pono, oia hoi o Elisabeta Kaahumanu, a mai a ia ia mai kekahi mau olelo alii a koikoi hoi, e papa ana i na Kaao lapuwale o ka wa kahiko, a me na pule anaana, a me ia mea aku, a ia mea aku o ka wa kakiko [pn]. A mamuli oia olelo, ua ano weliweli na kanaka, no ke ao ana i na Kaao, na Moolelo, a me na Mele, a ua koe kakou ka poe hemahema, a i loaa [...] hoi. A ma keia Moolelo, e hoike aku ana wau ia oukou i ka Moolelo o Pakaa, a me kana mau hana, oiai, e noho ana ia me kona haku me Keawenuiaumi, a me na hana hoi a kana keiki, oia o Kuapakaa.

PIKOIAKAALALA.

"He Moolelo no Pikoiakaalala," Ke Au Okoa.

Helu 1: 18 Kēkēmapa 1865

Pikoiakaalala - KAO.jpg

HELU 1.
He like ole na kamailio ana o na moolelo a me na kaao o keia pae moku. Ma kaʻu e kamailio ai no keia moolelo, aole no ia e like ana me ke kamailio ana a kekahi mea e aku. Ma kekahi kamailio ana o keia moolelo, aia a hiki ma Kekulaokahua i Oahu nei, alaila pau, a hoi hou i Kauai ke kamailio ana, ma keia wahi nae i manamana ai keia moolelo a okoa ai na kamailio ana, e kamailio aku no Pikoiakaalala ma keia wahi.


O Alala ka makuakane, o Koʻukoʻu ka makuahine, o Pikoiakaalala ka laua keiki, o Kapaa ka aina, o Puna ke Kalana, o Kauai ka mokupuni, o Ku ke ‘lii, (he ano paee nae na ‘lii ma keia wahi.)

KA HANAU ANA O PIKOIAKALALALA.
Ua hanau o Pikoiakaalala mahope iho o ka hanau ana mai o kona mau kaikuahine Iole a kaikuaana Ilio, (pela i oleloia ma keia wahi.) I ka hanau ana mai o Pikoiakaalala, aohe lauoho o ke poo, aia nae maluna pono o ka minoi o kona poo kahi i ulu ai o kekahi mau wahi lauoho a hiki i ka poohiwi ka loihi, pela mau no kona ano a hiki i kona wa i kanaka makua ai. Ua olelo ia pela ma keia wahi, he kanaka maoli nae o Pikoiakaalala.

Mokumaio, J.K., "Hoonanea no ka Manawa: Kaao no Pikoiakaalala," Ka Nupepa Kuokoa.

Helu 1: 20 Ianuali 1927

Pikoiakaalala - KNK.jpg

HELU 1.
He like ole na kamailio ana o na moolelo a me na kaao o keia pae moku. Ma kaʻu e kamailio ai no keia moolelo, aole no ia e like ana me ke kamailio ana a kekahi mea e aku. Ma kekahi kamailio ana o keia moolelo, aia a hiki ma Kekulaokahua i Oahu nei, alaila pau, a hoi hou i Kauai ke kamailio ana, ma keia wahi nae i manamana ai keia moolelo a okoa ai na kamailio ana, e kamailio aku no Pikoiakaalala ma keia wahi.


O Alala ka makuakane, o Koʻukoʻu ka makuahine, o Pikoiakaalala ka laua keiki, o Kapaa ka aina, o Puna ke Kalana, o Kauai ka mokupuni, o Ku ke ‘lii, (he ano paee nae na ‘lii ma keia wahi.)

KA HANAU ANA O PIKOIAKALALALA.
Ua hanau o Pikoiakaalala mahope iho o ka hanau ana mai o kona mau kaikuahine Iole a kaikuaana Ilio, (pela i oleloia ma keia wahi.) I ka hanau ana mai o Pikoiakaalala, aohe lauoho o ke poo, aia nae maluna pono o ka minoi o kona poo kahi i ulu ai o kekahi mau wahi lauoho a hiki i ka poohiwi ka loihi, pela mau no kona ano a hiki i kona wa i kanaka makua ai. Ua olelo ia pela ma keia wahi, he kanaka maoli nae o Pikoiakaalala.

PUAPUALENALENA.

B.L., Juria (Miss), "He Moolelo no Puapualenalena," Ka Nupepa Elele Poakolu.

Helu 1: 19 Nowemapa 1884

Puapualenalena - KNEP.jpg

[E KA poe e nana pono ana i keia moolelo, i na ua ewa iki kaʻu hookela ana no keia wahi nanea, e kala mai no ia’u.


E hookele ana no au mai kahi i loaa ia’u mai ahewa mai, i ka mea e unuhi nei i keia wahi moolelo, a aole ka kakou moolelo i hana puke maoli ia a paa e ko kakou poe kupuna mai, e like me na moolelo haole, ka paa i na puke i mea na na hanauna hope e na na ai [pn].


O ko kakou mau moolelo, aole he puke, ma ka naau wale no o ko kakou mau kupuna a mai a lakou mai a i ka lakou mau kaiki, a ua ewa iki a ua komo hou mai a lakou mai hoi a ia kakou e noho nei, ua loli loa, a okoa ka kekahi poe i paa naau, a okoa hoi ka kekahi, a pela paha auanei keia ke like ole ka’u a me ka oukou; e na hoa hookele i keia nanea e pahola ia aku nei; e kulou like mai no kakou a hala ae keia, a na oukou aku hoi e kakele pono mai na wahi kee i koe, a pololei loa ae hoi.]


I KA manawa e noho ana o Puapualenalena me kona kahu i ko laua aina hanau, o ka hana nui o kona kahu ia wa he lawai-a okilo hee, a loaa no ka hee iaia ua hanai mau oia i kana ilio mai ka wa uuku loa mai a hiki i kanui ana o kona kino, a ua lilo ia mea o ka hee ia Puapualenalena i puni nana; ua noke aku ke kahu i ka hee o Kauai a “kikikaole,” ua hoi loa aku ka hee a noho mai i “Kaiuli,” a nona hoi ka mea a kakou ee lohe nei o ka moolelo kahiko, ka Hee o Kaiuli la hele kela a pae ka “Alaala,” a oia ka olelo ana no ia mea.

bottom of page